Οι Μπούλες και οι Γιανίτσαροι (ή Γενίτσαροι) έρχονται δυνατά και παραδοσιακά στο ετήσιο Ναουσαίικο καρναβάλι που φέτος γιορτάζεται με εκδηλώσεις από τις 8 έως τις 19 Φεβρουαρίου 2018(1), στην Ηρωική πόλη της Νάουσας, γενέτειρα του Ξινόμαυρου και πατρίδα όλων.
Φέτος, το Πάσχα πέφτει νωρίς και έτσι συμβαίνει με κάθε γιορτή που προηγείται και το συνοδεύει. Οι «Μπούλες» ή «Γιανίτσαροι και Μπούλες», είναι μια από αυτές τις γιορτές, μία ασυνήθιστη παράδοση με βαθιές ρίζες στο παρελθόν, που μέσα στο διάβα των αιώνων έχει συνδυάσει μύθους, θρησκεία, λαογραφία, σαμανιστικά στοιχεία και ιστορικά γεγονότα. Πιστεύεται ότι το έθιμο έχει την αφετηρία του στα «Ανθεστήρια», την αρχαία ανοιξιάτικη γιορτή με τις συμβολικές τελετουργίες, όπου τιμούνταν ο Διόνυσος, η αναγέννηση και οι ψυχές των νεκρών. Ωστόσο, μερικοί ιστορικοί και ερευνητές τη συνδέουν επίσης, με τελετές μύησης των νέων ανδρών στην ενήλικη ζωή.
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τουρκικής κατοχής, οι κάτοικοι της Νάουσας στράφηκαν στις Μπούλες, για να αντέξουν την υποδούλωση, να αντισταθούν, εξαπατώντας και πειράζοντας τον εχθρό και τελικά, να βρουν διέξοδο στη χαρά και στο παράδοξο να είσαι Χριστιανός απόγονος ενός αρχαίου παγανιστικού Θεού.
Ήταν το 1705, όταν το έθιμο απέκτησε αυτό τον νέο χαρακτήρα (2), τότε οι Τούρκοι ήρθαν στο χωριό της Νάουσας για να στρατολογήσουν βίαια παιδιά για το σώμα των Γενίτσαρων, γεγονός που καταργούσε την ειρηνική συνύπαρξη που είχε καθιερωθεί μέχρι τότε, ανάμεσα σε Μουσουλμάνους και Χριστιανούς Οθωμανούς. Οι οικογένειες αντιστάθηκαν και τα αντίποινα των Τούρκων ήταν τρομερές σφαγές και λεηλασίες. Ένα χρόνο αργότερα, σαράντα μέρες πριν από το Πάσχα, οι χωρικοί της Νάουσας κάλυψαν τα πρόσωπά τους με μάσκες, ντύθηκαν την αρματολική στολή τους και ακολούθησαν τις αρχαίες διαδρομές με άγριους χορούς και δυνατά τραγούδια ως μνημόσυνο φόρο τιμής στους νεκρούς. Το τελετουργικό είχε έναν πρόσθετο σκοπό, να ξεγελάσουν τους Τούρκους, κάνοντάς τους να πιστέψουν ότι γίνεται γάμος, ενώ στην πραγματικότητα η νύφη ήταν άνδρας και η γιορτή ένα τέχνασμα για να συλλέξουν χρήματα, φαγητό και όπλα για τους αντάρτες που ζούσαν στα βουνά.
Μέχρι σήμερα, τριακόσια χρόνια αργότερα, οι Μπούλες και οι Γιαννίτσαροι ακολουθούν ένα σταθερό, αμετάβλητο τελετουργικό που ακολουθεί κανόνες(3) , κώδικες συμπεριφοράς και αρχές που περνούν από τη μία γενιά στην άλλη. Οι συμμετέχοντες είναι αποκλειστικά άγαμοι, νέοι άνδρες. Το χορευτικό ρεπερτόριο αποτελείται από τους ίδιους χορούς, Ζαλιστό, Παπαδιά, Παλιά Παπαδιά, Νταβέλη, Σωτήρη, Νιζάμικο, Μελικέ, Μουσταμπέϊκο, Σαρανταπέντε, Μακρινίτσα και Πατινάδες(4). Η στολή του Γιαννίτσαρου είναι η κοντέλα, η φουστανέλα, το πισλί, το ζουνάρι, το σελιάχι, οι κάλτσες, οι μπέτσφες, τα τσαρούχια, η πάλα των αγωνιστών. Η Μπούλα φορά γιλέκο με γκιουρντάνι, ασημένια ρούπια, αλυσίδες και χαϊμαλιά ραμμένα από τον γέροντα της ομάδας. Και φυσικά όλοι φορούν τη μάσκα, η πρόσωπος είναι φτιαγμένη από γάζα, γύψο και κερί μέλισσας για να κρατά τους χορευτές όσο το δυνατόν πιο δροσερούς.
Η πρόσωπος είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της φορεσιάς. Στην αρχαιότητα το λευκό χρώμα της συμβόλιζε τον χειμώνα και τα κόκκινα μάγουλα την αναγέννηση της φύσης. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, το λευκό αναφερόταν στο θάνατο του ελληνισμού και το κόκκινο, αποτελούσε την ελπίδα για ελευθερία και επανάσταση. Όταν τοποθετηθεί η μάσκα, δεν μπορεί να αφαιρεθεί παρά μόνο όταν τελειώσει η τελετή. Και η τελετή λήγει μετά από πολλές ώρες χορού, πίνοντας κρασί και μοιράζοντας ευχές, πειράγματα και αγάπη ανάμεσα στους αγαπημένους φίλους, τους συγγενείς και τους φιλοξενούμενους(5) .
Φέτος, το έθιμο θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου και θα επαναληφθεί στις 18 Φεβρουαρίου πριν την Καθαρή Δευτέρα. Κάθε χρόνο οι ομάδες και το κοινό γιορτάζουν με παραδοσιακές λιχουδιές, τοπικές πίτες και το περίφημο κρασί της Νάουσας, το Ξινόμαυρο. Είναι μια πρόσκληση σε όλους, να χορέψουν μέχρι η γη να αρχίσει να τρέμει και να τραγουδήσουν έως ότου η καρδιά βρει τη γαλήνη της.
Οι Μπούλες και οι Γιαννίτσαροι ενσωματώνουν όλες αυτές τις αντιφάσεις της ύπαρξης˙ το βαρύ αντίτιμο της ευτυχίας, την οργή και την ευδαιμονία, την επιβίωση σε δύσκολες συνθήκες, τη σύνδεση με μια πατρίδα και μια κοινή αλήθεια που ενώνει όλους τους θνητούς: την ευγνωμοσύνη του να είσαι ζωντανός.
Φέτος, έλα στη Νάουσα και καλωσόρισε την άνοιξη παρέα με τις Μπούλες!
Βιβλιογραφία
(1) Αποκριά στη Νάουσα. Δήμος Νάουσας.
(3) Scientific Announcement on: Rhythm and rhythmic enumeration of the dances of the carnival dance of Naoussa, called Boules. A new rhythmic-kinetic approach to the dances of the act, which are considered of the free rhythmic type. Christos Zalios Teacher of Physical Education Naoussa | 21st International Congress for the Research of Dance Athens, 5-9 September 2007
(5) Γιαννίτσαροι και Μπούλες: Η αποκριά στη Νάουσα – Δήμος Νάουσας
